قاعدتا رانندگان خودروهای مجهز به گیربکس دستی با نحوه استفاده از سیستم کلاچ خودرو خود آشنایی دارند. همچنین خودروهای مجهز به جعبه دنده اتومات نیز در برخی اجزای خود به ویژه مبدل گشتاور از نوعی کلاچ بهره می‌برند.
در واقع موضوع اصلی این است که امروزه اکثر وسایل مکانیکی اطرافتان، از دستگاه دریل گرفته تا اره زنجیری، از نوعی مکانیزم کلاچ استفاده میکنند.
مسئله اینجاست تا زمانی که کلاچ این دستگاهها یا خودرویتان خراب نشده و احتیاج به تعمیر پیدا نکرده باشد، خیلی به مکانیزم عملکرد این بخش از سیستم انتقال نیرو فکر نخواهید کرد. در ادامه با ما همراه باشید تا با عملکرد این بخش مهم از خودرویتان آشنا شوید.
مکانیزم عملکرد کلاچ خودرو
دو دیسک را در دو طرف یک میله تصور کنید. یکی از آنها می‌تواند یک پولی چرخان و یا موتور خودرو باشد؛ سمت دیگر نیز به قطعه دیگری نظیر جعبه دنده متصل است. هنگامی که یکی از این دیسکها و شفت مربوطه شروع به چرخش می‌کند، سیستم کلاچ خودرو اجازه خواهد داد که این دو دیسک در هم قفل شده و با سرعت نوسانی یکسان شروع به چرخش نمایند.
زمانی که نیاز به چرخش یکی از آن دو دیسک نباشد، کلاچ خودرو می‌تواند انتقال نیرو را متوقف نموده و در نتیجه دیسک دیگر از حرکت باز ایستد؛ در واقع زمانی که کلاچ درگیر باشد، دو مجموعه در هم قفل شده و با سرعت یکسان شروع به چرخش مینماید اما اگر کلاچ در حالت خلاص قرار داشته باشد، وضعیت به گونه‌ای خواهد شد که به عنوان مثال موتور دستگاه دریل روشن است، اما مته حرکتی از خود نشان نمی‌دهد.
در خودرو نیز وضعیت به همین منوال است. یک سمت کلاچ به پیشرانه که با بالا و پایین رفتن پیستونها و حرکت دورانی میل لنگ کار می‌کند، متصل بوده و قسمت دیگر آن نیز به گیربکس متصل است و بدین ترتیب به انرژی چرخ انرژی حرکت موتور از طریق کلاچ به جعبه دنده منتقل شده و از آنجا به سوی چرخها روانه می‌شود.
همچنین هنگام تعویض دندهها لازم است انتقال نیروی موتور به جعبه دنده متوقف گردد تا عمل تعویض دنده قابلیت انجام داشته باشد؛ بنابراین با فشردن پدال کلاچ، اتصال میان جعبهدنده و موتور قطع شده و تعویض دنده در حالی که هنوز موتور خودرو روشن بوده و میل لنگ به حرکت دورانی خود ادامه می‌دهد، امکان‌پذیر خواهد شد.
نکته بسیار مهم در این بین، وجود اصطکاک کافی بین سطوح انتقالدهنده نیروست که باید به میزان لازم و کافی وجود داشته باشد وگرنه این مکانیزم کارایی خود را از دست خواهد داد. در واقع اساس کار کلاچ خودرو بر وجود نیروی اصطکاک بین سطوح انتقال نیرو استوار است.
کلاچ خودرو چگونه کار می‌کند؟
در اینجا با چهار جزء اصلی سر و کار داریم: دیسک کلاچ که خود شامل دو بخش کاور و صفحه فشاری است، به علاوه صفحه‌کلاچ و بلبرینگ کلاچ.
تا زمانی که فشاری بر پدال کلاچ وارد نیاید، فنرهای موجود در دیسک کلاچ، صفحه فشاری را همراه با صفحه کلاچ به فلایویل چسبانده و اجازه لغزش آزاد را به صفحه کلاچ نمیدهند؛ بدین ترتیب نیروی موتور به واسطه دیسک کلاچ و صفحه فشاری آن که روی فلایویل نصب شده و به همراه آن میچرخند، به واسطه صفحه کلاچ که با شفت گیربکس از طریق دندانه‌های میانی خود ارتباط دارد، منتقل شده و بدین ترتیب شفت گیربکس نیروی موتور را دریافت می‌کند.
میزان نیروی کلاچ به عوامل نظیر اصطکاک بین صفحه کلاچ، دیسک و فلایویل و نیز میزان فنریت مورد نیاز برای چسباندن صفحات به یکدیگر بستگی دارد. هنگامی که شما پدال کلاچ را می‌فشارید، نیروی پایتان از طریق یک کابل و یا سیستم هیدرولیک به قطعه‌ای متصل به بلبرینگ کلاچ به نام دوشاخ کلاچ، منتقل شده و باعث می‌شود تا دو شاخ و بلبرینگ متصل به آن فنرهای دیافراگمی متصل به دیسک کلاچ را به سمت داخل فلایویل و صفحه کلاچ فشار دهند.
در پی این امر پینهای نصب شده روی دیسک کلاچ، صفحه فشاری را در جهت مخالف به عقب کشیده و آن را از صفحه کلاچ جدا مینمایند. بنابراین تنها راه انتقال حرکت چرخشی فلایویل به صفحه کلاچ و متعاقب آن شفت گیربکس از بین می‌رود و شما میتوانید به راحتی دنده مورد نظرتان را انتخاب نمایید.
مشکلات مرسوم
بیشترین مشکلات ناشی از سیستم کلاچ خودرو به از بین رفتن مواد کامپوزیت یا همان لنت روی صفحه کلاچ مربوط می‌شود که با از بین رفتن آنها اصطکاک کافی برای انتقال نیروی پیشرانه به گیربکس وجود نخواهد داشت. بنابراین یا خودرو خیلی به اصطلاح بیحال حرکت می‌کند و یا در موارد حادتر اصلا قادر به حرکت نخواهد بود.
در گذشته (سال های ۱۹۵۰ تو ۱۹۷۰) خودروها معمولا از ۸۰ تا ۱۱۰ هزار کیلومتر را بدون بروز مشکل در سیستم کلاچ طی میکردند اما امروزه خودروها به راحتی ۱۳۰ هزار کیلومتر یا بیشتر را بدون وجود هیچ خللی در عملکرد سامانه کلاچ خواهند پیمود مگر آنکه از خودرو به درستی استفاده نشود.
از جمله دیگر مشکلات رایج کلاچ میتوان به خرابی بلبرینگ کلاچ، عدم فنریت کافی فنرهای دیافراگمی دیسک کلاچ، شل شدن یا در رفتگی فنرهای متصل به صفحه کلاچ، شکستن فنرهای دیافراگمی و خرابی مجموعه پدال یا سیستم هیدرولیک انتقال نیروی پدال به دوشاخ کلاچ اشاره نمود.
انواع دیگر کلاچ خودرو
در جعبه دنده‌های اتوماتیک نیز ما شاهد وجود انواع دیگری از کلاچ هستیم؛ این کلاچ ها تعداد زیادی از دنده‌های سیاره ای را به واسطه فشار روغن هیدرولیک با یکدیگر درگیر و غیر درگیر مینمایند.
کمپرسور کولر خودرو نیز دارای نوعی کلاچ الکترومغناطیسی است که انتقال نیروی موتور به کمپرسور را قطع و وصل مینماید. همچنین فن خنک کننده موتور نیز دارای نوعی کلاچ ویسکوز ترموستاتی است که با دمای سیال فعال می‌شود. ارههای زنجیری نیز دارای کلاچ سانتریفیوژی هستند که ورودی آن به موتور و خروجی آن نیز با شفت متصل به حلقه‌های اره ارتباط دارد.
گفتنی است که طی ماه های اخیر، قیمت صفحه کلاچ به عنوان گران ترین قطعه مصرفی خودرو به شکل چشمگیری افزایش یافته و در برندهای اصلی فرانسوی (ّبرای خودروهای پژو) از ۳ میلیون تومان نیز فراتر رفته است. از این رو لازم است تا رانندگان توجه ویژه تری نسبت به مراقبت از دیسک و صفحه خودرو خود داشته باشند.
